Het is ondoenlijk geworden om de Nederlandse stikstof-berichtgeving in de belangrijkste media nog inhoudelijk allemaal te behandelen. Is denk ook dat dit niet echt nodig is, omdat het vrijwel allemaal herhaling is van eerder ingenomen kabinets-standpunten, die in eerdere blogs al ruimschoots aan de orde zijn geweest.
Op zondag verscheen echter op de NOS site het artikel: “Het stikstofprobleem is echt Nederlands, uitgelegd in acht grafieken” van de hand van Sjoerd Mouissie, datajournalist (wat dat ook moge zijn).
In een zoveelste poging om het Nederlandse volk uit te leggen wat nu precies het grote stikstofprobleem is, wordt door Mouissie de volgende weg bewandeld:
De omvang van de stikstofdepositie wordt weergegeven in de tijd (grafiek 1);
De herkomst van de stikstofdepositie wordt weergegeven (grafiek 2);
Welke Nederlandse bedrijven stoten het meeste stikstof uit (grafiek 3 en 4);
De Nederlandse uitstoot is hoog vergeleken met het buitenland (grafiek 5);
Is de Nederlandse veestapel echt zo groot, vergeleken met het buitenland? (grafiek 6 en 7);
Voor welke Nederlandse gebieden heeft dit gevolgen? (grafiek 8).
Ik wil daar toch even op reageren.
De omvang van de stikstofemissie in de tijd
Het zal geen verassing zijn. Tot 1940 was de stikstofdepositie vrij laag wanneer je alleen gaat kijken naar het aantal auto’s, het aantal inwoners en de omvang van de veestapel. Geschat wordt ongeveer 10 kg/ha. Deze depositie steeg fors tot 1990 en daalde daarna tot de huidige waarde die iets van 22 kg reactief stikstof per hectare per jaar zal bedragen.
Het verschil tussen de ‘natuurlijke waarde’ (overigens blijkbaar gekozen zonder natuurlijke bronnen mee te nemen) en de huidige waarde, bedraagt dus 12 kg per hectare per jaar. Ik vraag me af of dit nu echt wel zo’n groot probleem is, wanneer je dit afzet tegen de hoeveelheden stikstof die uit de Nederlandse halfnatuurlijke gebieden worden verwijderd bij ‘normaal beheer’ en het ‘naleverend vermogen’ van bodems die stikstof als organische stof vastleggen (zie link).
De herkomst van de stikstofdepositie
Getoond wordt dat 33% van de depositie uit het buitenland komt en 40% van de landbouw. Waarom dit feitje zou bijdragen aan een beter begrip van het Nederlandse stikstofprobleem is mij niet helemaal duidelijk.
Misschien dat deze alinea dient als alibi voor dit feitje uit deze paragraaf:
“Overigens is het meten van stikstof moeilijk en duur. Het kost voor één boerderij al enkele honderdduizenden euro’s. Daarom worden stikstofmetingen voor veelvoorkomende stallen gebruikt in modellen waarmee kan worden berekend welke plaatsen de meeste stikstof uitstoten.”
Het lijkt me wat al te duur (of de overheid wordt afgezet, ik ken bureaus die het goedkoper kunnen). Maar mocht de lezer nog enig begrip voor het boerenstandpunt hebben dat er meer gemeten en minder gerekend moet worden, dan is dat bij deze ook meteen getackeld.
Het verhaal is natuurlijk onzin. Je gaat niet meten bij stallen, die metingen zijn allang gedaan, maar het is een gegeven dat er niet bijster veel landelijke meetpunten in Nederland zijn (zie link), dat kan best wat meer, zeker omdat satellietmetingen (ik blijf aan het herhalen) toch echt andere dingen laten zien dan die wij berekenen met Aerius.
Welke bedrijven stoten het meeste stikstof uit?
Ook weer een rare stap. Het ging in dit artikel toch daarom om aan te tonen dat het stikstofprobleem vooral een Nederlands probleem is? Welke meerwaarde heeft het dan om te laten zien dat bijvoorbeeld TATA Steel best veel stikstofoxiden uitstoot? En dat er bepaalde gemeentes in Nederland meer ammoniak uitstoten dan anderen?
Is de Nederlandse uitstoot hoog vergeleken met het buitenland?
Na de voorgaande wat mij betreft vrij overbodige grafieken, komen we nu bij de kern van het verhaal. Ik kan het antwoord al geven; als de kop van het artikel gaat over de uniekheid van het Nederlandse stikstofprobleem, dan zal de Nederlandse uitstoot best veel hoger zijn dan die van het buitenland.
Dat blijkt ook zo te zijn. De NOS site meldt: Binnen Europa behoort Nederland, gerekend per hectare, tot de koplopers in de uitstoot van stikstof. Gemiddeld stoten Europese landen 11,2 kilo stikstof per hectare uit. De Nederlandse waarde, 46 kilo, is ruim vier keer zo hoog.
In het artikel verwijst Mouissie naar de site https://www.ceip.at/webdab-emission-database/reported-emissiondata, waar ik de volgende data kan vinden: Emissie 2020: 124,374 miljoen kg ammoniak en 210,772 miljoen kg stikstofoxiden.
Wanneer ik uitga van deze Europese site en stikstofdioxide als belangrijkste component van het NOx (zoals op de site aangegeven), dan kom ik uit op 39,7 kg stikstof per hectare. Hoe Mouissie hier uitkomt op 46 kg is mij niet helemaal duidelijk, omdat bij verbrandingsgassen vooral NO2 vrijkomt. Het is dus wel relevant om iets meer achtergrondinformatie te hebben om iets zinnigs over deze grafiek te kunnen zeggen.
Grappig genoeg weet het CBS dat het moet gaan om 124 miljoen kg ammoniak en 177 miljoen kilo stikstofoxiden. De getallen worden dus weer anders als je uitgaat van de CBS data en dat hangt samen met andere en waarschijnlijk grotere problemen die beter in de volgende paragraaf behandeld kunnen worden.
Is de Nederlandse veestapel echt zo groot, vergeleken met het buitenland?
Moussie laat in twee mooie figuren zien dat de Nederlandse regio’s relatief de meeste runderen tellen en er relatief ook de meeste varkens in Nederland zouden zitten.
Daarna valt te lezen: “Volgens de laatste gegevens (uit 2020) is Nederland de grootste vleesexporteur van Europa; het veel grotere Spanje staat op de tweede plaats. De export is goed voor zo’n 60 procent van de inkomsten uit de verkoop van vlees.”
Moussie had ook nog kunnen laten zien dat Nederland ná de Verenigde Staten de grootste landbouwexporteur is van de wereld. Het Compendium voor de leefomgeving meldt op haar site:
“Nederland is na de Verenigde Staten, de grootste landbouwexporteur van de wereld. De VS exporteerden in 2018 voor ongeveer 164 miljard dollar aan landbouwgoederen, goed voor ruim 9 procent van de wereldhandel in de landbouw. Nederland volgt met 6 procent. Duitsland staat op de derde plek, Brazilië en China op vier en vijf.
Veel van wat de boeren en tuinders in Nederland maken, gaat de grens over. Het product dat we het meest exporteren zijn bloemen: 93 procent gaat naar het buitenland, 78 procent van het pluimvee- en rundvlees en 43 procent van het varkensvlees wordt geëxporteerd.”
Het is dan dus wel duidelijk dat er een groot stikstofprobleem is in Nederland…
Het zijn beweringen die telkens terugkomen in de stikstofdiscussie en het probleem is, ze zijn waar ook nog. Maar het zijn ook beweringen die in een bepaalde context passen die dan, vreemd genoeg, eigenlijk altijd weer wordt vergeten.
De een na grootste landbouwexporteur ter wereld
Het klinkt ongeloofwaardig. Het kleine Nederland met haar hoge bevolkingsdichtheid de op één na grootste landbouwexporteur. Maar het is een historische groei geweest volgens landbouweconoom Poppe van de WUR: ‘We beschikken met Rotterdam over een belangrijke haven en met het Duitse Roergebied over een grote afzetmarkt voor zuivel, groente en fruit.’ Het resultaat is dat Nederland van oudsher veel meer op landbouw georiënteerd is dan bijvoorbeeld België en in de negentiende eeuw minder vaart maakte met de industrialisatie.’
Maar naast export is ook de import van landbouwgoederen van belang om de situatie van de Nederlandse landbouw goed in beeld te krijgen. In een nieuwsbericht van 21 januari meldt de overheidssite:
“Nederland exporteerde in 2021 voor 104,7 miljard euro aan landbouwgoederen, een stijging van 9,4% ten opzichte van 2020. Dit is een combinatie van de export van Nederlandse producten (75,7 miljard) en de wederuitvoer van landbouwproducten uit het buitenland (29,0 miljard). Zowel het exportvolume (+4%) als de prijzen (+5%) zijn gestegen ten opzichte van 2020. Ook de import van landbouwgoederen is gestegen tot 72,5 miljard (9,9% groei t.o.v. 2020).”
Er zijn dan ook nogal wat landbouwproducten van Nederlandse makelij die weinig met onze agrarische sector te maken hebben. “Onze export” van bijvoorbeeld tabak, koffie, thee en specerijen en cacao doen weinig wat betreft stikstofemissies, en sierbloemen worden ook niet vaak onder bio-industrie gerekend.
Dan gaat het toch echt over vlees als belangrijkste exportproduct. De vleesexport draagt 9,1 miljard euro bij aan de export en daarmee is Nederland de grootste vleesexporteur van Europa.
De grootste vleesexporteur van Europa
Dit zou normaliter onmogelijk moeten zijn. Zoveel export uit zo’n klein landje. Grote vleesproducenten als Spanje en Frankrijk moeten toestaan dat het nietige Nederland het meeste vlees van Europa exporteert. Met alle verontreiniging van dien.
Maar ook hier is dit maar een deel van het verhaal.
De gemiddelde Nederlander consumeert 77,8 kg vlees (op basis van het karkasgewicht) per jaar. Dit geeft voor het hele land een consumptie van 1,39 miljard kilo vlees.
De Nederlandse vleesexport bedroeg in 2020 nog 8,8 miljard euro. Dan gaat het over 3,6 miljard kilo vlees.
Een simpele rekensom leert dan dat het vlees ongeveer 2,44 euro per kilogram opbrengt.
Nederland importeert ook vlees. Ondanks lange speurtochten op het internet heb ik nergens kunnen vinden hoeveel kilogram dat betreft (misschien iets voor een datajournalist?). Maar als we uitgaan van die 2,44 euro per kilo geeft dat een aardige indicatie lijkt mij (het zal natuurlijk wat minder zijn, anders gaan we niet importeren).
We importeerden in 2020 voor 3,8 miljard euro aan vlees. Dit levert dus een totaal van 1,55 miljard kilo aan vlees op.
En als we dat dus afzetten tegen onze consumptie, dan moeten we toch concluderen dat we meer vlees importeren dan we op kunnen eten. Daarmee wordt dus de totale Nederlandse productie geëxporteerd (plus nog wat extra van de import wat over blijft).
Dat is toch al een iets ander perspectief. Op de website https://www.atlasbig.com/nl worden internationale en regionale gegevensstatistieken op kleurrijke kaarten over verschillende onderwerpen zoals economie, demografie, geografie en onroerend goed. Administratieve afdelingen van landen, steden en dorpen. Hierin wordt ook een statistiek gegeven over de vleesproductie van de verschillende landen. En dan doet Nederland het toch minder goed dan op basis van het bovenstaande verwacht kon worden. Nederland staat op een wat teleurstellende 25e plek met iets minder dan 2,94 miljard kilo vlees. Dit betekent dus ook dat we aan vleesimport/ overschot levende dieren 3,6 miljard- 2,94 miljard kilo + eigen consumptie (1,39 miljard kilo)= 2,05 miljard kilo vlees importeren.
Wel staan we op plaats 7 in de ranglijst productie vlees per persoon (net boven België), maar Denemarken (de koploper) produceert per persoon bijna twee maal zoveel als wij.
De uniek grote stikstof-emissie
Maar de cijfers liegen niet. Uit de tabel met de grootste stikstofemissie komen wij áltijd verreweg het hoogst uit (soms na Malta, maar dat land mag niet altijd meedoen).
En laten de figuren van Mouissie niet overduidelijk zien dat wij bij varkens en runderen in Europa duidelijk koploper zijn en dan is toch te verwachten dat je een forse uitstoot én dito belasting van de natuurgebieden krijgt?
Dat is dus niet zo…
Zoals al in de onderstaande grafiek van het EMEP blijkt is onze ammoniakemissie sinds 1990 fors gedaald van 358 kton (1991) naar 124 kton (2020) ammoniak per jaar.
Deze krimp heeft Nederland niet zozeer bereikt door afname van de aantallen dieren, maar door het treffen van technische maatregelen (onderwerkplicht, luchtwassers, ed). Kort gezegd komt het er op neer dat de gemiddelde emissie per dier is afgenomen. De emissie per dier (124/358=) 34% van wat die was in 1991.
Dat betekent ook dat een Nederlands rund of varken slechts ongeveer een derde emitteert van wat een dier doet waar deze maatregelen niet getroffen zijn.
door de problemen van de Nederlandse veehouderij is Nederland een duidelijke koploper op dit gebied, maar dat betekent dus ook dat (gemiddeld gesproken) de twaalf miljoen varkens in Nederland (5,3 per ha landbouwgrond), net zoveel ammoniak produceren als 4 miljoen varkens elders (1,7 varken/ha). En dan zitten we volgens mij qua emissie zelfs onder het Europese gemiddelde.
Wanneer we de D’66 ideologie volgen (kringloopboeren en kleinschaligheid), schuiven we qua emissiecijfers wel weer flink op naar de traditionele emissiekengetallen. Dat betekent natuurlijk wel dat we, zelfs wanneer we alleen voor de Nederlandse markt produceren, een fors hogere uitstoot zullen hebben dan nu het geval is. Die zal immers vergelijkbaar zijn met 1,39 miljard kilo vlees * 358/124 = 4,0 kilo vlees. Een emissie die dus 36% hoger wordt.
Dat geeft toch al een heel ander plaatje…
Cijfers liegen niet
In het bovenstaande stukje was al een mooi verschil te zien tussen de emissie van stikstofoxiden van de Europese site (210,772 miljoen kg) en het CBS (177 miljoen kg).
Hoe kan dat? Wanneer ik naar mijn gegevens van de afgelopen weken kijk, lijkt het waarschijnlijk dat de oorzaak kan worden gevonden in het gegeven dat er wel verplichtingen zijn om emissies jaarlijks te registreren, maar dat tegelijkertijd geen bindende regels zijn gegeven hóe je deze emissies moet bepalen.
Het Belgische Instituut voor Landbouw-, Visserij en Voedingsonderzoek heeft in oktober 2021 een eindrapport geschreven voor de ontwikkeling van het ontwerp van een digitaal systeem voor de bepaling van varkensbezettingen en uitscheidingscijfers. In Nederland bepalen we de emissie van varkens al sinds jaren aan de hand van de Wageningse NEMA- methodiek.
De verschillen kunnen eigenlijk niet groter zijn. In het Belgische model wordt de stikstofexcretie berekend aan de hand van een complexe stoffenbalans.
In het Nederlandse model zien we dat wordt gewerkt met stikstofmetingen en wettelijke normen, alsmede de mate waarin nieuwe stalsystemen met luchtwassers en andere reducerende technieken worden toegepast.
En dat zou op zichzelf nog niet zo erg zijn, ware het niet dat er dan wel hele rare dingen uit een vergelijk rollen.
In Nederland waren er de volgende aantallen dieren in de verschillende hoofdcategorieën aanwezig, die volgens het NEMA de nodige kilo’s ammoniak produceerden:
